पॅपीलॉन

सरणार कधी रण प्रभू तरी
हे कुठवर साहू घाव शिरी

दिसू लागले अभ्र सभोती
विदीर्ण झाली जरी ही छाती
अजून जळते आंतर ज्योती
कसा सावरु देह परी

होय तनूची केवळ चाळण
प्राण उडाया बघती त्यातून
मिटण्या झाले अधीर लोचन
खङग गळाले भूमीवरी

पावन खिंडीत पाऊल रोवून
शरीर पिंजेतो केले रण
शरणागतीचा अखेर ये क्षण
बोलवशील का आता घरी

( कुसुमाग्रज)

कुसुमाग्रजांचे 'विशाखा' मधील एक अप्रतीम काव्य. ऐकायचे, श्वास छातीत गुदमरवत ते डोळ्याची तोरण करुन बघायचे आणी शेवटी हळुच डोळ्याच्या कडा पुसत पावनखिंडीत त्या नरप्रभु समोर नतमस्तक व्हायचे.

स्वामीनिष्ठा शब्द ह्याच नरपुंगवांमुळे जन्माला आला असेल काय हो ? काय ती स्वामीनिष्ठा, काय ते शौर्य ती विरश्री ! बघुनच भलीभली शस्त्रे जागी थंडावली आणी पुढे पडणारी यवनी पावले मागे हटली.

होय तनूची केवळ चाळण
प्राण उडाया बघती त्यातून
मिटण्या झाले अधीर लोचन
खङग गळाले भूमीवरी

प्रभो शिवाजी राजा, अरे हे खडग भुमीवर गळुन पडलय , ह्या निशस्त्र देहाचे शस्त्र बनवुन आता यवनी राक्षसाला मी रोखुन धरलय. प्राण जाण्याची वेळ आता नजीक आलिये प्रभो...

"पावन खिंडीत पाऊल रोवून
शरीर पिंजेतो केले रण
शरणागतीचा अखेर ये क्षण
बोलवशील का आता घरी"

शरणागती ? आणी बाजी प्रभु मागणार ? अहो शक्य तरी आहे का ? शरीराच्या शेवटच्या कणात ताकद असेपर्यंत आणी रक्ताचा शेवटचा थेंब आहे तोवर लढायचे ही आमच्या राजांची शिकवण ! आणी हा बाजी शरण जाईलच कसा ?

मग शरणागती कशासाठी ? कुठल्या घरी जायची तयारी ?? अहो शरणागती म्हणजे 'राजा किल्ल्यावर सुखरुप पोचत नाही आणी जोवर तोफांचे आवाज कानी पडत नाहीत तोवर मृत्यु समोरही गुढगे टेकणे नाही. शरणागती नाही. भिती मावळ्यांना, बाजीप्रभुला मृत्युची नाही.. तो तर आमचा सखाच आहे, पण काळजी आहे त्या लाखाच्या पोशींद्याची, त्याच्या गडावर सुखरुप पोचण्याची.



अंबा गावाजवळची, पन्हाळ्याच्या वाटेवरची ती अवखड खींड आणी त्या पावसाळी रात्री खानाच्या सैन्याला अक्षरश: खिंडीत गाठणारे ते 'नरसींह' मावळे आणी त्यांचा नेता बाजीप्रभु. "राजे जोवर तोफांचे आवज होत नाहीत, तोवर एकही यवन ह्या खिंडीला पार करणार नाही" असा शब्द देणारा बाजीप्रभु आणी आपल्या राजसाठी आपल्या दैवतासाठी छातीचा कोट करुन उभे राहिलेले ते अनाम मराठेवीर. अरे मराठेशाहीची दौलत ती हिच ! काय लुटावे लुटणार्‍याने ??

आपल्या रक्ताने ह्या खिंडीला पावन करणार्‍या ह्या मराठी 'दौलतीस' मानाचा मुजरा.